Wulkan (słowo pochodzące od łacińskiego Vulcanus, imienia boga ognia) to miejsce, z którego wydobywa się lawa, rożnego rodzaju gazy oraz materiał piroklastyczny. Na Ziemi istnieją tysiące wulkanów, a spora część z nich może wybuchnąć w każdej chwili. Tworzą się one głownie na styku płyt tektonicznych.
Wulkany można podzielić między innymi ze względu na ich aktywność:
- Wulkany czynne – sporadycznie lub stale wykazują aktywność
- Wulkany drzemiące – niegdyś aktywne, jednak od dawna nie wykazujące działalności
- Wulkany wygasłe – nie zaobserwowano ich działalności w czasach historycznych.
Wulkany czynne
Największym zainteresowaniem cieszą się wulkany czynne, gdzie na własne oczy można zaobserwować ich aktywność. Obecnie na Ziemi wyróżnia się około 500 aktywnych wulkanów, które co jakiś czas dają o sobie znać. Do aktywnych wulkanów na świecie zalicza się między innymi:
- Etna (Włochy)
- Merapi (Indonezja)
- Fudżi (Japonia)
- Mauna Loa (Hawaje)
- Hekla (Islandia)
- Popocatepetl (Meksyk)
- Volcán de Fuego (Gwatemala)
Lawa – skład i rodzaje
Najbardziej charakterystycznym produktem wydobywającym się z wulkanu jest lawa. Lawa to substancja powstająca przez stopienie magmy. W jej skład wchodzą takie związki jak tlenek krzemu, wapnia, potasu oraz innych metali. Lawa często jest mylona z magmą, jednak to nie to samo. Różnią się one od siebie przede wszystkim składem chemicznym – lawa nie zawiera gazów, które posiada magma. Na podstawie odczynu lawy można wyróżnić jej trzy rodzaje:
- Lawy kwaśne – wolno płynące (kilka centymetrów na godzinę), lepkie, zawierające dużo dwutlenku krzemu.
- Lawy zasadowe – zawierają mniej dwutlenku krzemu, płynące szybko (do 50 km/h). Lawy zasadowe osiągają temperatury powyżej 1000 stopni Celsjusza
- Lawy pośrednie – zawartość dwutlenku krzemu i szybkość przepływu jest pośrednia
Temperatura lawy
Czerwona lawa wydobywająca się z wulkanu tworzy niesamowity spektakl. Piękno wulkanicznej lawy idzie w parze z ogromnym niebezpieczeństwem jakie może powodować. Jednym z czynnych wulkanicznych obszarów w Europie jest Islandia, gdzie na przestrzeni ostatnich trzech lat można było podziwiać spektakularne erupcje wulkanu Fagradalsfjall. Lawa wypływająca z wulkanu pokryła ogromne obszary otaczające wulkan, niebezpiecznie zbliżając się do dróg i zabudowań. Rozprzestrzenianie się lawy powodowało również pożary roślinności. Temperatura lawy zależy głównie od jej składu chemicznego i może dochodzić nawet do 1200 stopni Celsjusza. Temperatura jej krzepnięcia to około 600-800 stopni Celsjusza. Niedawne erupcje Islandzkiego wulkanu zgromadziły rzeszę turystów, chcących zobaczyć to widowisko na własne oczy. Nie zabrakło niestety niezwykle groźnych incydentów, które mogły skończyć się tragicznie. Wielu turystów, chcących zobaczyć wulkan z jak najbliższej odległości, zbliżało się do krateru oraz próbowało wspiąć się na powoli zastygającą lawę, prawdopodobnie nie wiedząc, że jej temperatura wciąż jest bardzo wysoka. Przy tak dużej temperaturze, porównywalnej do temperatury w piecu krematoryjnym, w przypadku kontaktu człowieka z lawą żadna pomoc nie byłaby w stanie dotrzeć na czas.
Gdy temperatura lawy spada i rozpoczyna się proces zastygania, lawa może przybierać różnorodne formy, takie jak:
- Lawa poduszkowa
- Lawa blokowa
- Lawa odłamkowa
- Bazalty fiszowe
Wulkany i lawa poza Ziemią
Warto wspomnieć, ze wulkany występują również na innych planetach niż Ziemia. Czynne wulkany zostały zaobserwowane również na Wenus oraz Io (księżycu Jowisza). Na Io odnotowano, że temperatura lawy sięgała nawet 1300 stopni Celsjusza. Również sama erupcja, do której doszło na tym księżycu 29 sierpnia 2013 roku wyzwoliła energię 10 tysięcy razy większą od erupcji islandzkiego wulkanu Eyjafjallajökull (erupcja ta sparaliżowała ruch lotniczy na pewien czas w 2010 roku, powodując ogromne straty).
Piękno wulkanów i wydobywającej się z nich lawy jest niezaprzeczalne, a erupcję i pola rozlewającej się lawy można by oglądać godzinami. Koniecznie jednak trzeba zachować rozsądek i pamiętać, z jak potężnym i niszczycielskim żywiołem mamy do czynienia.
